Φόβοι για απώλειες χιλιάδων θέσεων εργασίας στο Εμπόριο εκφράζουν τα συνδικάτα από την εισαγωγή συστημάτων αυτόματων πληρωμών στις αλυσίδες τροφίμων. Παναγιώτης Κυριακούλιας
Μέλος Δ.Σ. ΟΙΥΕ
Το τελευταίο διάστημα, στις μεγάλες εθνικές και πολυεθνικές αλυσίδες τροφίμων έχει αυξηθεί σημαντικά η εισαγωγή μηχανημάτων που επιτρέπουν την αυτόματη πληρωμή των προϊόντων από τους ίδιους τους καταναλωτές. Πρόκειται για το λεγόμενο σύστημα «self service checkout», το οποίο ήδη λειτουργεί κατά ανάλογο τρόπο στις τράπεζες με τις μηχανές ΑΤΜ ή στα βενζινάδικα με την άμεση πληρωμή μέσω πιστωτικής κάρτας.
Δύο μορφές συστημάτων self checkout
Στον κλάδο των Supermarket, το σύστημα αυτό λειτουργεί με δύο μορφές. Στην πρώτη περίπτωση ο καταναλωτής μπορεί να «σκανάρει» μόνος του στη μηχανή τα προϊόντα που αγοράζει και στη συνέχεια να τα πληρώσει με πιστωτική κάρτα ή μετρητά. Στη δεύτερη περίπτωση, η μηχανή «σκαναρίσματος» (bar code scanner) υπάρχει στα ράφια, όπου ο καταναλωτής μπορεί επί τόπου να «σκανάρει» προϊόντα και στη συνέχεια να πληρώσει σε μηχανή τύπου ΑΤΜ.
Είναι φανερό ότι μια τέτοια εξέλιξη δημιουργεί κίνδυνο για την απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας στον κλάδο του Εμπορίου και κυρίως αυτές που σχετίζονται με τη θέση του ταμείου, στην οποία απασχολείται ένα εξαιρετικά μεγάλο κομμάτι εργαζομένων. Ήδη τα συνδικάτα έχουν αρχίσει να κρούουν το κουδούνι του κινδύνου και έχουν αρχίσει να κινητοποιούνται για να αποτρέψουν δυσμενείς εξελίξεις.
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση λειτουργίας τέτοιων συστημάτων είναι η Γαλλία, στην οποία τα συστήματα αυτόματων πληρωμών έχουν αρχίσει να εισάγονται με εντατικούς ρυθμούς, ξεφεύγοντας πλέον από την αρχική περίοδο πειραματισμού.
Τα στοιχεία είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα [1]: Ο όμιλος Auchan λειτουργεί το σύστημα self checkout σε 40 από τα 120 υπερμάρκετ του, με στόχο να προσθέσει άλλα 30 καταστήματα ως το τέλος της χρονιάς. Η αλυσίδα Casino τοποθετεί τέτοια συστήματα σε 60 Υπερμάρκετ (από τα 127) και σε 23 Σούπερ Μάρκετ (από τα 400). Ο όμιλος CARREFOUR (ο μεγαλύτερος Λιανέμπορος της Ευρώπης) έχει εγκαταστήσει το σύστημα σε 23 Υπερμάρκετ (σε σύνολο 218). Άλλες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι περίπου 15-20% των μεγάλων καταστημάτων λειτουργούν ήδη το σύστημα self checkout.
Η αντίδραση των συνδικάτων και κινητοποιήσεις.
Όπως είναι λογικό, οι εξελίξεις αυτές έχουν θορυβήσει τα εργατικά συνδικάτα, τα οποία εκτιμούν ότι είναι σε κίνδυνο πάνω από 85.000 θέσεις εργασίας κατά τα επόμενα 5-6 χρόνια, σε ένα σύνολο 170.000 ταμιών που απασχολούνται στον κλάδο.
Η εργοδοτική πλευρά προσπαθεί να «καθησυχάσει» τους φόβους των εργαζομένων ισχυριζόμενη ότι η εισαγωγή τέτοιου είδους συστημάτων αυτόματων πληρωμών δεν πρόκειται να οδηγήσει σε μαζικές απολύσεις και ότι οι επιχειρήσεις θα έχουν τη δυνατότητα να δώσουν περισσότερο βάρος στην εξυπηρέτηση του πελάτη.
Τα γαλλικά συνδικάτα όμως περνούν σε φάση κινητοποιήσεων. Ήδη, η Γαλλική Δημοκρατική Συνομοσπονδία Εργασίας CFDT, πραγματοποίησε δύο πρώτες κινητοποιήσεις (Φεβρουάριος και Μάρτιος 2007) ενάντια στην εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων, ζητώντας από τους καταναλωτές να πουν όχι στη λειτουργία του self checkout και στην απώλεια θέσεων εργασίας. Πιο πρόσφατα (Απρίλιος και Ιούνιος 2007) η CFDT οργάνωσε νέες κινητοποιήσεις έξω από 100 περίπου καταστήματα των μεγαλύτερων γαλλικών αλυσίδων (όπως Carrefour, Auchan, Casino, Champion).
Το θέμα των νέων τεχνολογιών στο Εμπόριο έχει ήδη τεθεί στην agenda της Ευρωπαϊκής συνδικαλιστικής οργάνωσης του κλάδου (UNI Europa Commerce), η οποία έχει συστήσει ομάδα εργασίας για την αντιμετώπιση του. Οι προτάσεις των ευρωπαϊκών συνδικάτων κινούνται στην κατεύθυνση να μην υπάρξουν απολύσεις λόγω της εισαγωγής νέων τεχνολογιών και μέσα από συλλογικές συμφωνίες να υπάρξει εκτεταμένη επανεκπαίδευση των εργαζομένων και τοποθέτησή τους σε νέα πόστα εργασίας εντός των επιχειρήσεων, τα οποία να συνδέονται με την ποιοτική εξυπηρέτηση των καταναλωτών.
Ο φόβος του RFID και του «μεγάλου αδελφού»
Ωστόσο, οι εξελίξεις στις νέες τεχνολογίες και η εκτεταμένη χρήση τους στον κλάδο του Εμπορίου δεν μπορούν να εφησυχάσουν τα συνδικάτα. Εκτιμάται ότι από τα μέσα της επόμενης δεκαετίας θα είναι δυνατή η μαζική χρήση του συστήματος RFID, το οποίο θα θέσει σε ακόμα πιο μεγάλο κίνδυνο την απασχόληση στον κλάδο.
To RFID (ακρωνύμιο του Radio Frequency IDentification) αποτελεί την πλέον σύγχρονη -όσον αφορά στην εφαρμογή της- τεχνολογία ηλεκτρονικής ταυτοποίησης. Στηρίζεται στη χρήση ραδιοκυμάτων και επιτρέπει την αυτόματη αναγνώριση ανθρώπων ή, κατά κύριο λόγο, αντικειμένων (προϊόντων) τα οποία φέρουν RFID tags (ετικέτες που ενσωματώνουν μικροεπεξεργαστή και κεραία) και μπορούν να ανιχνευθούν αυτόματα από σταθερούς ή φορητούς αναγνώστες (readers) RFID, χωρίς να είναι απαραίτητη η σάρωση του κάθε μεμονωμένου αντικειμένου. Η κεραία επιτρέπει στο μικροεπεξεργαστή να μεταφέρει τις πληροφορίες αναγνώρισης στον αναγνώστη, ο οποίος με τη σειρά του μετατρέπει τα ραδιοκύματα που "αντανακλώνται" από την ετικέτα RFID σε ψηφιακές πληροφορίες. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν στη συνέχεια να "περάσουν" σε υπολογιστές για περαιτέρω χρήση.
Γίνεται φανερό, ότι η εισαγωγή τέτοιου είδους συστημάτων αγορών και πληρωμών πέραν των προβλημάτων που δημιουργεί ως προς τα θέματα της απασχόλησης και ανεργίας, θέτει και από μια άλλη πλευρά το ζήτημα των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς διευρύνει ακόμα περισσότερο τις πρακτικές παρακολούθησης της προσωπικής ζωής από τον «μεγάλο αδελφό».
Η στάση των συνδικάτων.
Η άρνηση των συνδικάτων στην εξέλιξη της τεχνολογίας και στην εισαγωγή της στον εργασιακό χώρο, βεβαίως και δεν μπορεί να αποτελεί θέση. Άλλωστε η ιστορία έχει επανειλημμένα αποδείξει ότι η τεχνολογική εξέλιξη είναι αναπότρεπτη και πάντα έχει και αρνητικές και θετικές επιπτώσεις για τον κόσμο της εργασίας.
Αυτό όμως που δεν είναι επιτρεπτό για τα συνδικάτα είναι η μοιρολατρία της ανεργίας. Αντίθετα, η αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών και η μετατροπή τους σε θετικές για τους εργαζόμενους εξελίξεις θα πρέπει να αποτελέσει σημείο αιχμής για τη συνδικαλιστική δράση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Κατά συνέπεια η δυναμική αντίσταση ενάντια στον κίνδυνο μαζικών απολύσεων που προκύπτει από την εκτεταμένη εισαγωγή και χρήση των συστημάτων self checkout και RFID είναι μονόδρομος με την ταυτόχρονη διεκδίκηση δημιουργίας νέων πόστων/ειδικοτήτων εργασίας μέσα στις επιχειρήσεις (μετά από και επανεκπαίδευση). Αυτό που θα απαιτήσουν οι εργαζόμενοι και τα συνδικάτα είναι να υπάρχει επάρκεια προσωπικού στα Σούπερμάρκετ με σταθερή οκτάωρη εργασία, αξιοπρεπείς μισθούς και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας, που θα μπορούν να εξυπηρετούν τους πελάτες με ποιοτικό τρόπο.
[1] Αναφορά από το EIRO (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Εργασιακών Σχέσεων), 10-9-2007.
Δύο μορφές συστημάτων self checkout
Στον κλάδο των Supermarket, το σύστημα αυτό λειτουργεί με δύο μορφές. Στην πρώτη περίπτωση ο καταναλωτής μπορεί να «σκανάρει» μόνος του στη μηχανή τα προϊόντα που αγοράζει και στη συνέχεια να τα πληρώσει με πιστωτική κάρτα ή μετρητά. Στη δεύτερη περίπτωση, η μηχανή «σκαναρίσματος» (bar code scanner) υπάρχει στα ράφια, όπου ο καταναλωτής μπορεί επί τόπου να «σκανάρει» προϊόντα και στη συνέχεια να πληρώσει σε μηχανή τύπου ΑΤΜ.
Είναι φανερό ότι μια τέτοια εξέλιξη δημιουργεί κίνδυνο για την απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας στον κλάδο του Εμπορίου και κυρίως αυτές που σχετίζονται με τη θέση του ταμείου, στην οποία απασχολείται ένα εξαιρετικά μεγάλο κομμάτι εργαζομένων. Ήδη τα συνδικάτα έχουν αρχίσει να κρούουν το κουδούνι του κινδύνου και έχουν αρχίσει να κινητοποιούνται για να αποτρέψουν δυσμενείς εξελίξεις.
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση λειτουργίας τέτοιων συστημάτων είναι η Γαλλία, στην οποία τα συστήματα αυτόματων πληρωμών έχουν αρχίσει να εισάγονται με εντατικούς ρυθμούς, ξεφεύγοντας πλέον από την αρχική περίοδο πειραματισμού.
Τα στοιχεία είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα [1]: Ο όμιλος Auchan λειτουργεί το σύστημα self checkout σε 40 από τα 120 υπερμάρκετ του, με στόχο να προσθέσει άλλα 30 καταστήματα ως το τέλος της χρονιάς. Η αλυσίδα Casino τοποθετεί τέτοια συστήματα σε 60 Υπερμάρκετ (από τα 127) και σε 23 Σούπερ Μάρκετ (από τα 400). Ο όμιλος CARREFOUR (ο μεγαλύτερος Λιανέμπορος της Ευρώπης) έχει εγκαταστήσει το σύστημα σε 23 Υπερμάρκετ (σε σύνολο 218). Άλλες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι περίπου 15-20% των μεγάλων καταστημάτων λειτουργούν ήδη το σύστημα self checkout.
Η αντίδραση των συνδικάτων και κινητοποιήσεις.
Όπως είναι λογικό, οι εξελίξεις αυτές έχουν θορυβήσει τα εργατικά συνδικάτα, τα οποία εκτιμούν ότι είναι σε κίνδυνο πάνω από 85.000 θέσεις εργασίας κατά τα επόμενα 5-6 χρόνια, σε ένα σύνολο 170.000 ταμιών που απασχολούνται στον κλάδο.
Η εργοδοτική πλευρά προσπαθεί να «καθησυχάσει» τους φόβους των εργαζομένων ισχυριζόμενη ότι η εισαγωγή τέτοιου είδους συστημάτων αυτόματων πληρωμών δεν πρόκειται να οδηγήσει σε μαζικές απολύσεις και ότι οι επιχειρήσεις θα έχουν τη δυνατότητα να δώσουν περισσότερο βάρος στην εξυπηρέτηση του πελάτη.
Τα γαλλικά συνδικάτα όμως περνούν σε φάση κινητοποιήσεων. Ήδη, η Γαλλική Δημοκρατική Συνομοσπονδία Εργασίας CFDT, πραγματοποίησε δύο πρώτες κινητοποιήσεις (Φεβρουάριος και Μάρτιος 2007) ενάντια στην εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων, ζητώντας από τους καταναλωτές να πουν όχι στη λειτουργία του self checkout και στην απώλεια θέσεων εργασίας. Πιο πρόσφατα (Απρίλιος και Ιούνιος 2007) η CFDT οργάνωσε νέες κινητοποιήσεις έξω από 100 περίπου καταστήματα των μεγαλύτερων γαλλικών αλυσίδων (όπως Carrefour, Auchan, Casino, Champion).
Το θέμα των νέων τεχνολογιών στο Εμπόριο έχει ήδη τεθεί στην agenda της Ευρωπαϊκής συνδικαλιστικής οργάνωσης του κλάδου (UNI Europa Commerce), η οποία έχει συστήσει ομάδα εργασίας για την αντιμετώπιση του. Οι προτάσεις των ευρωπαϊκών συνδικάτων κινούνται στην κατεύθυνση να μην υπάρξουν απολύσεις λόγω της εισαγωγής νέων τεχνολογιών και μέσα από συλλογικές συμφωνίες να υπάρξει εκτεταμένη επανεκπαίδευση των εργαζομένων και τοποθέτησή τους σε νέα πόστα εργασίας εντός των επιχειρήσεων, τα οποία να συνδέονται με την ποιοτική εξυπηρέτηση των καταναλωτών.
Ο φόβος του RFID και του «μεγάλου αδελφού»
Ωστόσο, οι εξελίξεις στις νέες τεχνολογίες και η εκτεταμένη χρήση τους στον κλάδο του Εμπορίου δεν μπορούν να εφησυχάσουν τα συνδικάτα. Εκτιμάται ότι από τα μέσα της επόμενης δεκαετίας θα είναι δυνατή η μαζική χρήση του συστήματος RFID, το οποίο θα θέσει σε ακόμα πιο μεγάλο κίνδυνο την απασχόληση στον κλάδο.
To RFID (ακρωνύμιο του Radio Frequency IDentification) αποτελεί την πλέον σύγχρονη -όσον αφορά στην εφαρμογή της- τεχνολογία ηλεκτρονικής ταυτοποίησης. Στηρίζεται στη χρήση ραδιοκυμάτων και επιτρέπει την αυτόματη αναγνώριση ανθρώπων ή, κατά κύριο λόγο, αντικειμένων (προϊόντων) τα οποία φέρουν RFID tags (ετικέτες που ενσωματώνουν μικροεπεξεργαστή και κεραία) και μπορούν να ανιχνευθούν αυτόματα από σταθερούς ή φορητούς αναγνώστες (readers) RFID, χωρίς να είναι απαραίτητη η σάρωση του κάθε μεμονωμένου αντικειμένου. Η κεραία επιτρέπει στο μικροεπεξεργαστή να μεταφέρει τις πληροφορίες αναγνώρισης στον αναγνώστη, ο οποίος με τη σειρά του μετατρέπει τα ραδιοκύματα που "αντανακλώνται" από την ετικέτα RFID σε ψηφιακές πληροφορίες. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν στη συνέχεια να "περάσουν" σε υπολογιστές για περαιτέρω χρήση.
Γίνεται φανερό, ότι η εισαγωγή τέτοιου είδους συστημάτων αγορών και πληρωμών πέραν των προβλημάτων που δημιουργεί ως προς τα θέματα της απασχόλησης και ανεργίας, θέτει και από μια άλλη πλευρά το ζήτημα των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς διευρύνει ακόμα περισσότερο τις πρακτικές παρακολούθησης της προσωπικής ζωής από τον «μεγάλο αδελφό».
Η στάση των συνδικάτων.
Η άρνηση των συνδικάτων στην εξέλιξη της τεχνολογίας και στην εισαγωγή της στον εργασιακό χώρο, βεβαίως και δεν μπορεί να αποτελεί θέση. Άλλωστε η ιστορία έχει επανειλημμένα αποδείξει ότι η τεχνολογική εξέλιξη είναι αναπότρεπτη και πάντα έχει και αρνητικές και θετικές επιπτώσεις για τον κόσμο της εργασίας.
Αυτό όμως που δεν είναι επιτρεπτό για τα συνδικάτα είναι η μοιρολατρία της ανεργίας. Αντίθετα, η αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών και η μετατροπή τους σε θετικές για τους εργαζόμενους εξελίξεις θα πρέπει να αποτελέσει σημείο αιχμής για τη συνδικαλιστική δράση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Κατά συνέπεια η δυναμική αντίσταση ενάντια στον κίνδυνο μαζικών απολύσεων που προκύπτει από την εκτεταμένη εισαγωγή και χρήση των συστημάτων self checkout και RFID είναι μονόδρομος με την ταυτόχρονη διεκδίκηση δημιουργίας νέων πόστων/ειδικοτήτων εργασίας μέσα στις επιχειρήσεις (μετά από και επανεκπαίδευση). Αυτό που θα απαιτήσουν οι εργαζόμενοι και τα συνδικάτα είναι να υπάρχει επάρκεια προσωπικού στα Σούπερμάρκετ με σταθερή οκτάωρη εργασία, αξιοπρεπείς μισθούς και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας, που θα μπορούν να εξυπηρετούν τους πελάτες με ποιοτικό τρόπο.
[1] Αναφορά από το EIRO (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Εργασιακών Σχέσεων), 10-9-2007.
